Hoe gaat het nou écht met uw patiënten? ¹

Door COVID-19 is er veel veranderd in de manier waarop wij communiceren. Vele gesprekken, ook slechtnieuwsgesprekken worden gedwongen om virtueel plaats te vinden. Maar hoe weet je of de boodschap goed ontvangen is? En hoe weet je hoe het echt met de patiënt gaat? Wij mensen zijn beter in het vertellen van leugens dan in het waarnemen van leugens. Uit verschillende resultaten van onderzoeken over liegen blijkt o.a. dat ongeveer 20% van de vrouwen liegt over hun gezondheid tegenover 13% van de mannen. Door het herkennen van micro-expressies kun je achterhalen wat iemand echt voelt en denkt, aldus Job Boersma, psycholoog en trainer op het gebied van micro-expressie¹.

Emotie is de taal van de waarheid¹

55% van de emotionele communicatie verloopt via lichaamstaal, 38% via de stem en slechts 7% via de taal, door gesproken woorden. Des te belangrijker om je te richten op lichaamstaal. Het lichaam is vaak eerlijker in zijn reacties dan woorden. Een micro-expressie is een uitdrukking op het gezicht die kort zichtbaar is. Het zijn uitdrukkingen die een kwart seconde over het gezicht flitsen en vertellen wat iemand voelt.

Het lichaam is vaak eerlijker in zijn reacties dan gesproken woorden.

Een kwart seconde is voldoende voor de waarheid¹

Een kwart seconde gaat ongelooflijk snel. Niet voor niets dat maar 5% van de mensheid een micro-expressies bewust waarneemt. Dat komt omdat de meeste mensen te veel bezig zijn met de inhoudelijke kant van communicatie. Interessant wordt het om te kijken of de lichaamstaal in tegenspraak is met wat iemand daadwerkelijk zegt. In het algemeen zijn vrouwen beter in het interpreteren van iemands non-verbale gedrag. Goed nieuws: het waarnemen van micro-expressies is wel aan te leren.

Het kunnen begrijpen van micro-expressies heeft een aantal voordelen:

1. Het zijn snelle en oncontroleerbare expressies van iemands gezicht. Het is een gezichtsexpressie die je niet kan verbergen en kan daardoor een belangrijke informatiebron zijn.

2. Micro-expressies zijn universeel, er is geen sprake van een cultureel component. Al kunnen de emoties per cultuur wel verschillend worden geïnterpreteerd.

De zeven universele emoties¹

Er zijn zeven universele expressies van emoties die je door middel van korte spierbewegingen als micro-expressie kan herkennen. Deze emoties zien er overal ter wereld hetzelfde uit:

1. Boosheid
2. Minachting
3. Angst
4. Blijdschap
5. Verdriet
6. Verbazing
7. Walging

Boosheid¹

Boosheid is een emotie die we met veel mensen maar ook met veel dieren delen. Deze emotie wordt vaak gelinkt aan een negatieve emotie. Het heeft echter ook zakelijk een functie door het verhoogde concentratievermorgen en de focus die je bij boosheid erbij krijgt. ‘Even kwaad maken’ kan sport- en werkprestaties verbeteren door een tijdelijke verhoogde concentratievermorgen. Je herkent de emotie boosheid als volgt:

• De lippen krullen gespannen naar binnen en lijken hierdoor dunner te worden
• De ogen worden groter en krijgen meer focus
• De wenkbrauwen gaan naar beneden
• Het gezicht krijgt een verhoogde doorbloeding
• Er kan een frons in het voorhoofd ontstaan

Angst¹

Angst is gezond, in de zin dat het mensen waarschuwt zodat ze voor veiligheid kunnen kiezen. Te veel angst is daarentegen ongezond. Een van de effecten van angst is dat het bloed naar de benen schiet. Dit komt omdat u zichzelf indien nodig snel in veiligheid moet kunnen brengen door snel weg te rennen. De opvallendste kenmerken van de gezichtsexpressie angst zijn:

• De mondhoeken worden naar achteren getrokken. Meestal maakt dit de tanden zichtbaar
• De wenkbrauwen gaan omhoog en worden samengetrokken
• De ogen worden opengesperd, waardoor er een ruimer blikveld ontstaat

Blijdschap¹

Een fijne gezichtsexpressie, zeker na een goednieuwsgesprek. De emotie blijdschap ontstaat als mensen zich veilig en vertrouwd voelen. Het toont ook aan wanneer mensen benaderbaar zijn. Let wel op dat deze emotie ook wordt gebruikt om andere emoties te camoufleren. Je herkent de emotie blijdschap als volgt:

• Beide mondhoeken gaan omhoog
• De wangen gaan omhoog
• De spieren rond de ogen trekken samen

Verdriet¹

Een emotie die je niet graag toont: verdriet. Het evolutionaire nut van verdriet is het verwerken van verlies. Een micro-expressie van verdriet toont aan dat uw gesprekspartner gevoelens van verlies ervaart, een gevoel van hopeloosheid. De opvallendste gezichtskenmerken van verdriet:

• De mondhoeken gaan naar beneden en er ontstaat een pruillip
• De focus in de ogen verdwijnt en de ogen kunnen vochtig worden
• De binnenkant van de wenkbrauwen beweegt naar boven

Verbazing¹

Verbazing ontstaat vaak met onverwachte situaties. Het evolutionaire nut van verbazing is dat het lichaam even wordt stilgezet om een verrassende situatie goed op te nemen. Zo herken je de gezichtskenmerken van verbazing:

• De mond valt open
• De ogen worden groter om het blikveld te verruimen
• De wenkbrauwen trekken omhoog als ronde poortjes

Walging¹

Walging ontstaat met name als mensen een afkeer hebben van ideeën of plannen. De emotie walging komt voort uit iemands neiging om zich af te sluiten. De opvallendste kenmerken van de expressie walging zijn:

• De bovenlip, neus en wangen worden opgetrokken
• De ogen sluiten zich deels af
• De wenkbrauwen komen naar beneden

Het valt niet mee om je eigen gevoelens te manipuleren. Daarom vertellen gezichtsexpressies vaak wat mensen echt voelen. De gelaatsspieren geven bij emotie een reactie nog voordat we ons bewust zijn van die emoties en ze eventueel onderdrukken. Dat maakt een micro-expressie een belangrijke indicator tijdens een consult, ook al zijn ze nogal kort. Het herkennen van micro-expressies vergt tijd, training en aandacht. Probeer de emotie te achterhalen en stel vragen. Bent u er klaar voor? Veel plezier en succes met het oefenen en het herkennen van micro-expressies.

Wilt u meer weten en leren over het dit onderwerp? Laat het ons weten. Bij genoeg interesse kijken we naar mogelijkheden in de vorm van trainingen en nascholingen via MSD Academy.

1. Boersma, J. & Essers (G). (2013). Ik weet dat u liegt. (1e ed.). Zaltbommel, Nederland: Haystack.